गणतन्त्रले राष्ट्रिय आकांक्षा पूरा गर्न सकेन भने के हुन्छ ? जनता सन्तुष्ट भएनन् भने के हुन्छ ? राष्ट्रिय एकता, स्वतन्त्रता, सार्वभौमसत्ता, प्रगति, राष्ट्रिय सुरक्षा र स्थिरता खतरामा परेको अवस्थामा जनताले गणतन्त्रको विकल्प खोज्छन्। तसर्थ, घाम÷जून रहुन्जेल गणतन्त्र रहँदैन। जब जनता क्रुद्ध बन्छन्, त्यो बेला गणतन्त्रलाई जनताले फोहोर फ्ँयाक्ने गाडीमा हालेर मिल्काउँछन्।

सन् १८१५ को फ्रान्सको राज्य क्रान्तिले गणतन्त्र ल्यायो, जनविश्वास आर्जन गरेन। सन् १६६० मा ब्रिटेनका केही नेताले गणतन्त्र घोषणा गरे तर जनताले स्वीकार नगर्दा दश÷एघार वर्षपछि राजतन्त्र पुनस्र्थापना भयो। कम्बोडियामा कम्युनिस्टहरूले अमेरिकी गुप्तचर संस्थाको मद्दतमा राजतन्त्र फ्याँकेर लाखौँ जनता मारे। त्यो टिक्न सकेन र राजतन्त्र पुनस्र्थापना भयो। स्पेन, इटालीलगायतका कैयन् राष्ट्रमा राजतन्त्र हटेपछि राष्ट्र संकटमा परेको ठानेर राजा, जनता र सेनाको संयुक्त प्रयासले राजसंस्था पुनस्र्थापना भएका उदाहरण छन् ।

अनन्त सम्भावना भएको नेपालले आउँदा पाँच वर्षमा ठूलो फड्को मार्छ भनेमा दुनियाँले पुनः पत्याउने आधार केही छ ? यो ‘नकारात्मक’ लाग्ने प्रश्नको ‘कस्मेटिक’ उत्तर हो– राजनीतिमा मात्रै स्थायित्व, इमान, मौलिकपन, देशभक्ति र पारदर्शी चरित्र विकसित भएमा साठी महिनामा हरेक नेपालीको हृदयमा आशा जगाउन सकिन्छ।

जसले बितेका तीस वर्षमा पर्याप्त अधिकार, आर्थिक स्रोत र जनसमर्थन पाएर पनि राष्ट्र उठाउन सकेनन्, आज पनि उनीहरूलाई कुनै पछुतो छैन, किन ? पौराणिक कथाको अभिशप्त पात्र विरूपाक्ष जस्तो धर्तीमाथि टाउको देखाइरहेका यी नेताहरू न स्वतन्त्र विचरण गर्न सक्छन् न त पृथ्वीको गर्भमा विलुप्त हुन चाहन्छन्। हामी यी विरूपाक्षलाई जलसिँचन गरेर पापमोचन गर्ने प्रयत्न गर्दैछौँ। किन ? किन हामीलाई ग्लानि हुँदैन ?